तत्कालिन प्रहरी महानिरीक्षक उपेन्द्रकान्त अर्यालज्यूका साथ म त्यो दिन निरीक्षणकै क्रममा सुनसरीमा थिएँ । उहाँ ब्रिफिंग गर्दै हुनुहुन्थ्यो, अचानक भूकम्प आयो। एकैछिन त सबै आत्तियौं। भागदौड नै भयो। तत्कालै सम्हालिएर नेपाल प्रहरीको सबै कर्मचारीलाई मेसेज पठाइयो।
‘संबेदनसिल हुनुहोला। धैर्य राख्नुहोला। साहसका साथ बिचलित नभई उद्दारमा खाटिनुहोला ।’ रेडियो सेटबाट प्रहरी महानिर्देशकज्युको निर्देशन सबै कर्मचारी र कार्यालयलाई पठाइयो । भएका कर्मचारी घरभित्र नबस्ने र बाहिर फिल्डमा निस्कने अनि तत्काल ‘मोबिलिटी हाई गर्ने भन्ने’ निर्देशन गयो ।
अचानक कम्युनिकेशन नेटमा अबरोध आइहाल्यो। तापनि हाम्रो रेडियो सेटले काम गर्दै थियो ।एसएमएसहरुले काम गरिरहेका थिए। अनि हामीले कुन ठाउँमा के कति क्षति भयो भनेर सूचना संकलन गर्न थाल्यौ। विभिन्न ठाउँमा पहिरोका कारण सडकमार्गहरु अबरुद्द भएको रहेछ। हामीले अर्को निर्देशन दियौं , हाई वे को विकल्प छैन, हाई वे जसरि पनि सुचारु गर्ने।’
सडक विभागका सामाग्री,डोजर, क्रेन र चलकलाई प्रहरीकै निर्देशन घेराभित्र ल्याएर तत्काल भत्केका बाटाघाटा सुचारु गर्ने योजना अनुरुप सम्बन्धित जिल्लालाई आ-आफ्नो क्षेत्रमा पर्ने बाटो क्लियर राख्न निर्देशन दिइयो। त्यसलाई मुख्य प्राथमिकताका साथ लागु गरियो ।
प्रहरी हेडक्वार्टरका तर्फबाट मिनेटभरमै प्रहरी परिचालनका लागि आकस्मिक निर्देशन दिइयो । प्रहरी महानिरीक्षकको निर्देशन लिन आएका प्रहरी कर्मचारीलाई पनि आ-आफ्नो ठाउँमा पठाइयो । अन्य जिल्लाबाट आएका स्टाफहरुलाई पनि कार्यालयको सुरक्षामा खटिनेबाहेक कोहीपनि भित्र नबस्ने ,बाहिरै निस्कने ,जुनजुन ठाउँमा ‘रेस्क्यु’ गर्नुपर्छ त्यो ठाउँमा ‘मोबिलिटी गर्ने र ब्यापक गस्ती गर्ने निर्देशन दिइयो र त्यो लागु भएपछी तत्कालै प्रहरी शक्ति प्रभावित क्षेत्रमा परिचालन भयो ।
यसरी पहिले तत्काल प्रहरी परिचालनको लागि आवश्यक निर्देशन दियपछी मात्र हामीले आफ्नो घर परिवारको अवस्थाबारे बुझ्न टेलिफोन गर्न थाल्यौं । ‘के छ घरको अवस्था भनेर ?’ भनेर सोध्न खोजेको ,सुरुमा परिवार सँग सम्पर्कै हुन सकेन । पछी एसएमएसबाट सम्पर्क सुरु भयो। कोहि सँग फोनमा पनि सम्पर्क भयो। फोन र सेटमार्फत आवस्यक सम्पर्क गर्दै गयौं। खानको समय थियो तर मलाई खाना खान मान पनि लागेन। भूकम्पको ‘इन्टेन्सीटि’ हेर्दा त् काठमाडौँ केहि पनि बाँकी रहेन भन्ने ठानेका थियौं। ध्वस्तै भयो भन्ने लागेको थियो। सुनसरिमा पनि ठूलै धक्का आएको थियो । मान्छे किचियर केहि हताहत भएको खबर आएपछि काठमाडौँ त सकियो नै भन्ने भयो । अनि हामीले तत्काल काठमाडौँ फर्किने योजना बनायौं ।
प्लेनबाट जान खोजेको विमानस्थल बन्द रहेछा । त्यसपछि हामीले हेलिकोप्टर बाट जाने योजना बनायौं । हेलिकोप्टर पनि मौषम का कारण ले आउन सकेन ।त्यस्तोबेला हेलिकोप्टर कुरेर बसिरहने कुरै भएन । अनि हामीले गाडीबाट काठमाडौँतर्फ लाग्ने योजना बनायौं। हुनत गाडीबाट यात्रा नगर्न हामीलाई सुझाव पनि दिइएको थियो ।पराकम्पनहारु आइरहेकै थिए । पहिरोहरु खासिरहेकै थिए व ठाउँठाउँमा बाटो चिरा परेको खबर आइरहेका थिए । स्पिडमा कुदाउन हुन्दैनथ्यो । पराकम्पन आउँदा अर्को गाडी सँग ठोक्किने अवस्था पनि थियो । तैपनि हामी जोखिम उठाएर भए पनि रातारात काठमाडौँतर्फ लाग्यौं। सिन्धुलीको बाटो भएर आउँदै गर्दा पनि बाटोमा ढुङ्गा खसिरहेकै थिए । ठूलाठूला ढुङ्गा खसेर बाटो अबरुद्द भएको थियो । हामीले त्यहाँ निर्देशन दिएर अगाडी अगाडी बाटो क्लियर गर्दै आयौं । यात्राको क्रममा पनि आवश्यक निर्देशन दिने , सम्पर्कमा बस्ने र परिचालन गर्ने काम भइरहेकै थिए। काठमाडौँ आएपछि हामि लगातार खटिरह्यौं। एकहप्ताको समयमा हामीले २ घण्टामात्र आँखा चिम्लिएर दिनको २२ घण्टासम्म काम गर्यौं । अहोरात्र खट्यौं। भूकम्पबाट मेरो पैतृक घर ध्वस्त भएछ। त्यहाँ हेर्न जान पनि भ्याइएन । बढी प्रभावित क्षेत्रमा गयौं । तर आफ्नै घर हेर्न जान भ्याइएन।
‘रेस्क्यु’ गर्नेहरु ‘वेल इक्विट’ भएर ( आधुनिक उपकरण र साधन श्रोतले युक्त भएर ) जानुपर्ने हुन्छ। आफैं तन्दुरुस्त भएर जानुपर्ने हुन्छ। तर हाम्रा प्रहरीहरु च्युरा र भुजियाको भरमा रेस्क्यु मा जानुपर्ने अवस्था आयो । तापनि प्रहरीले आफ्नो जिम्मेवारी निर्वाह गरेरै छाडे । एक सेकेण्ड पनि खेर नफाली प्रहरीले दिलदेखिनै काम गरे । विदेशबाट आएका रेस्क्यु टोलीहरुले बोकेका उपकरणहरु देख्दा ‘यस्ता सामाग्री हामी सँग पनि भएको भए कोहि चाहिने थिएन, हामि आँफै गरिहाल्थ्यौँ ‘ भन्ने पनि लागेको थियो। अहिलेको विश्वमा एउटा देशलाई आपत पर्दा अर्को देशले सहयोग गर्ने चलन जहाँ पनि छ । त्यस्तो अवस्थामा उद्दारको काम एक्लै त साध्य हुँदैन । उपकरण भएको भए हामि आँफै अझ राम्रो सँग रेस्क्युको काम गर्ने थियौं । आधुनिक उपकरण ,नेपालीको साहस र बहादुरीलाई सँगसँगै लैजान सकेको भए द्रुत गतिमा काम हुन्थ्यो। हाम्रो स्पिरिटलाई अझ बढी उर्जा मिल्थ्यो ।
श्रोत-साधनको अभावमा कतिपय पीडितलाई हप्तादिनपछी उद्दार गर्नुपर्ने अवस्था आयो भने कतिपयले उद्दारको प्रतिक्षामै ज्यान गुमाए । उद्द्वारमा जाँदा पर्याप्त उपकरण सहित जान नसक्नुमा कमजोरी भएकै हो। तर सिमित साधन श्रोतका बीच पनि नेपाल प्रहरीले आफ्नो ‘एफोर्ट’ छाडेन । विदेशीहरु गएर उद्दार गर्न नसकेको ठाउँमा नेपाल प्रहरी गएर उद्दार गरेका प्रशस्त उदाहरण छन् ।
हामी नेपाली प्रहरी डाँडाकाँडामा हुर्केका र चिप्लो बाटोमा हिडेका हौँ ।यो भूगोल सँग हामि चिरपरिचित नै छौँ। कैयन विदेशी त् यस्ता डाँडा र भिराला जमिन देख्दैमा डराउँछन्।नेपाल प्रहरी त डाँडानै छिचोलेर हिंडेको छ । पाँच सात जनाको टुकडीमा जंगलजंगलमा हप्तौसम्म बसेको अनुभव पनि छ ।हिमालमा बसेको अनुभव छ ।त्यसैले उद्दारका क्रममा प्रहरीले साहस उदाहरणीय छ ।बिदेशी उद्दार टोलीले पनि ठाउँठाउँमा नेपाली उद्दार टोलीको प्रसंसा गरेका थिए ।उनीहरुलेपनि नेपाल प्रहरीको साहस अनुभव गरेका थिए ।अर्कोको दु:खलाई आफ्नै दु:ख हो भनेर आत्मसात गर्ने कुरामा नेपाल प्रहरी चुकेन। अत्यन्तै सिमित श्रोत-साधन हुँदा पनि त्यसरी काम गर्नुको मतलब के हो साधनश्रोत भन्दा ठुलो कुरा प्रतिबद्दता रहेछ।सेवाभाव र बहादुरिनै हाम्रो पुँजी हो ।
उद्दारका क्रममा हामीलाई सर्वसाधारणको असाध्यै सहयोग रह्यो। यस्तो महाविपत्तिमा नेपालि जनतामा जुन धैर्यता देखियो , त्यसबाट म प्रभावित छु ।समुदायका आपसी तिक्तता बिर्सेर जसरि सबैले एकअर्कालाई सहयोग गरे ,जसरि उनीहरुले प्रहरी सँग मिलेर काम गरे र स्थानीय संघसंस्था हरुले जसरि उद्दारमा समन्वय गरे त्यसबाट मलाई अनुभव भयो ,परेको बेलामा हामी नेपालीमा एकताको भावना प्रचुर रहेछ।हामी मिलेर काम गर्न सक्दा रहेछौं ।
महाभूकम्पमा सामाजिक सञ्जालको भूमिका पनि महत्वपूर्ण रह्यो।सामाजिक सञ्जालमा हामीले नेटवर्क बनाएका थियौं जसले सूचना प्रवाहमा महत्वपूर्ण भूमिका निर्वाह गर्यो। जनस्थरबाट त्यसको राम्रो रेस्पोन्स आयो । सर्वसाधारणले फेसबुक र ट्वीटरमा राखेको सूचनाका आधारमा हामीले ठाउँठाउँमा उद्दार टोलि पठायौं। त्यस्ता धेरै घटना छन्।
राहतमा कतै गलत भएको छ भने त्यस्ता सूचनापनि सामाजिक सञ्जालबाट हामीलाई आए । सेल्टरहरुमा सुरक्षा आवश्यक भएका सूचना पनि आए। ‘फिड इन ‘ भएर आएका त्यस्ता सुचानाहरु उपयोगी भए । जनताले सामाजिक सञ्जालमा राखेको सूचनाका आधारमा हामीले तत्काल आवश्यक निर्देशन र कार्य तदारुकता देखाएका थियौं । जसले गर्दा जुन जुन ठाउँमा राहत र रेस्क्यु चाहिएको थियो ,त्यहाँ पुग्न हामी सफल भयौं । सामाजिक सञ्जालमा महिला र बालबालिकाका सन्दर्भमा कुनै ठाउँमा केहि आवश्यक भनेको सूचना पाउनासाथ हामीले सकभर प्रहरी परिचालन नै गर्यौं। परिचालन सम्भब नभएको स्थानमा समन्वयमार्फत काम गरियो।
प्राकृतिक बिपत्तिमा संचार अबरुद्द हुन्छ। हामीकहाँ भने संचार पुरै अबरुद्द भएन । फोनहरु राम्रो सँग नचल्दा पनि सामाजिक सञ्जालहरुले काम गरिरहे। त्यो नै सूचना लिनका लागि सशक्त माध्यम बन्न पुग्यो। यसले मानिसहरुबीच सम्पर्कमा सहयोग पुग्यो । यस्ता प्रबिधि हामीले सोचेभन्दा निकै प्रभावकारी साबित भयो।
फेसबुकले ल्याएको सुरक्षा चेक पनि मान्छेहरुलाई आफ्ना आफन्त भूकम्पमा सुरक्षित भए नभएको जानकारी पाउन सहज भयो । गूगल ले विकास गरेको म्यापले पनि निकै सहयोग पुग्यो। सामाजिक सञ्जालको दुरुपयोग हुन नदिन पनि हामीले उत्तिकै सजकता अपनाएका थियौं।
(साभारः कम्पनबाट)
आफ्नो प्रतिकृया दिनुहोस्